Pierwszomajowe pochody w przedwojennym Chełmie

Pierwszego maja w przedwojennym Chełmie przez miasto przechodziły dwa oddzielne pochody. Pochód miejski organizowany wspólnie przez powiatowy komitet PPS i kolejarzy oraz drugi przez związki żydowskie. Obu towarzyszyły różnego rodzaju ekscesy młodocianych endeków.

Pochód miejski rozpoczynał się zbiórką przed „Polonią” przy ul. Lubelskiej 81 o godz. 11.00 i o godz. 12.00 wyruszał na trasę ulicami Lubelską, Lwowską, Pocztową do Hrubieszowskiej i Lubelską z powrotem do „Polonii”.

„I chociaż 1 maja jest dzisiaj przeważnie tylko dniem wspomnień z czasów „sławy i chwały” P.P.S. – relacjonowało w 1925 roku „Zwierciadło” – choć organizatorzy święta tego w Chełmie wykazali sporą dozę nieumiejętności urządzania takich obchodów, to jednak wypadł dzień ten w Chełmie dosyć dobrze i wykazał, że P.P.S., jako jedno z ważniejszych stronnictw państwowo twórczych w Polsce, posiada jeszcze liczne zastępy swoich zwolenników i śmiało może przeciwdziałać siłą swą destrukcyjnej robocie najmitów Moskwy. Uroczystości robotnicze rozpoczęły się odegraniem przez orkiestrę o godz. 8 rano pobudki, poczem zebrani w gmachu „Polonji” manifestanci – po połączeniu się z pochodem kolejarzy, i odegraniu „Marsyljanki”– udali się na cmentarz, gdzie zostały złożone wieńce na grobach poległych w r. 1921 kilku miejscowych robotników. Po uroczystościach na cmentarzu przeszli manifestanci ulicami Lwowską i Pocztową do ulicy Lubelskiej, gdzie na wprost skweru koło kina „Versal” odbył się końcowy wiec, na którym przemawiał z balkonu przywódca miejscowej P.P.S., p. Włodzimierz Terpitz. Po przemówieniu tem, niepozbawionem kilku mocniejszych momentów, ruszył pochód ulicą Lubelską w dół, gdzie koło ogrodu miejskiego, po ponownem odegraniu „Marsyljanki”, został rozwiązany.”

Przedwojenne pochody miejskie ze sztandarami i transparentami musiały być całkiem okazałe, sądząc po tym, że w 1934 roku „Echo Chełmskie” narzekało, iż pochód, który chełmianie „przyzwyczaili się obchodzić jako przedstawienie”, z powodu kryzysu gospodarczego wypadł bardzo mizernie, bowiem uczestniczyło w nim niewiele ponad 200 osób, w tym nielicznie kolejarze i młodzież.

Obchody pierwszomajowego święta tradycyjnie zakłócały bojówki endeckie, ku szczeremu zgorszeniu wielu chełmian, działające za błogosławieństwem duchowieństwa. W 1938 roku „Kronika Nadbużańska” donosiła: „W szeregu różnych świąt przyznać należy że Święto Pracy obchodzone w dniu 1 maja – zajmuje jedno z zaszczytniejszych miejsc. (…) Święto Pracy jest najbliższe człowiekowi, gdyż właśnie w pracy skupia się sens całego życia. Dla nas Polaków Święto to ma jeszcze i historyczne znaczenie, gdyż wiąże się z ruchem niepodległościowym w okresie zaborów. Nie wszystkie jednak sfery społeczeństwa dzień ten uznają. Ci którzy nigdy pracować nie umieli krzyczą „Precz z 1 maja”. Ci którzy nigdy nie byli zgodni, nie potrafili znaleźć platformy porozumienia nawet wówczas gdy chodziło o zbawienie ojczyzny – dziś czynią zamęt i wprowadzają do życia metody niskie i perfidne. Byliśmy świadkami uroczystości 1 maja w Chełmie. W powadze i skupieniu tłum ruszył. Grała orkiestra. Endecja nie wytrzymała… Zorganizowała pętacką bojówkę. Do „walki” wysłano bubków czternastoletnich w czapkach i uniformie gimnazjalnym, którzy krzyczeli „Niech żyje Stronnictwo Narodowe” i rzucali plikami ulotek w twarz idącej kolumnie ludzi. Nie wiem jak to rozumieć, że na Górce w miejscu poświęconym, wznoszono „polityczne” okrzyki, i mleczni adepci endecji (gdyż starsi pochowali się) stali z ręką wyciągniętą do góry, po faszystowsku. W grupie tej stał ksiądz. Oto teraz mamy jeszcze jeden z tysiąca przykładów, kto właściwie wprowadza zamęt. Znani nam „bohaterowie” w przyłbicach tchórzostwa wykazują jeszcze swą bezsilność w ten sposób, że pchają dzieciarnię tam gdzie sami się iść boją, i dzieciarnią się zasłaniają. Jak więc można mówić o wychowaniu młodzieży, gdy już teraz pozwala się im na szarganie świętości, Czy młodzież, która pójdzie tą spaczoną drogą, wyznaczoną przez niedouków, karierowiczów, krzykaczy –zdolna będzie na twórczą zorganizowaną pracę dla Ojczyzny ? Odpowiedzcie sobie, panowie endecy.”

Kamirianna