Atrapa ratusza stanie na placu?

Prezydencka wizja rewitalizacji placu dr. Edwarda Łuczkowskiego zakłada wzniesienie w jego centrum atrapy dawnego ratusza. Atrapy – gdyż nie zachowała się jakakolwiek dokumentacja pozwalająca na rekonstrukcję ratusza, który całkowicie znikł z powierzchni chełmskiego rynku w 1849 roku. Atrapy – bowiem ów na nowo od fundamentów zbudowany „historyczny” ratusz o pow. ok. 100 m kw. funkcji ratusza miejskiego pełnić nie może i konkretnego pomysłu na jego zagospodarowanie nie ma nawet prezydent.

Kiedy w listopadzie 2019 roku prezydent zamieścił w mediach społecznościowych wizualizację ratusza, opatrzoną komentarzem: „Na wstępie zaznaczam, że zdjęcie przedstawiające Ratusz jest zwróceniem uwagi i zachęceniem do dyskusji, uczestniczenia w spotkaniach”, powszechnie potraktowano to jako niezbyt stosowną prowokację. Tym bardziej, że wśród zmian zaproponowanych wówczas w ramach rewitalizacji placu przez Jakuba Banaszka (wejście do podziemi, dobudowanie drugiego wejścia, odbudowa części staromiejskich murów, wymiana podłoża, nowe nasadzenia, ujednolicenie nawierzchni bocznych uliczek) wprost o budowie ratusza nie było wzmianki.

Jednakże już 25 lipca 2019 roku zostało skierowane do Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków pismo o wydanie opinii konserwatorskiej dotyczącej odbudowy na placu E. Łuczkowskiego ratusza miejskiego. W odpowiedzi przesłanej Urzędowi Miasta w Chełmie 14 sierpnia 2019 roku przez kierownika Delegatury Lubelskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Chełmie Pawła Wirę czytamy: „Odbudowa – rekonstrukcja ratusza jest w pełni uzasadniona historycznie i jest akceptowalna ze stanowiska konserwatorskiego” oraz że „Forma rekonstruowanego obiektu jest hipotetyczna, ponieważ brakuje pełnej i wiarygodnej dokumentacji, pozwalającej na wierną odbudowę ratusza”. Konserwator zabytków jednoznacznie przy tym zastrzegł, iż stan zachowania fundamentów nie pozwala na wzniesienie nowego budynku na reliktach ratusza i kamienicy Wojciecha Węgleńskiego, oraz że w celu wzniesienia stabilnej konstrukcji fundamenty rekonstruowanego ratusza powinny przylegać z zewnątrz do historycznych fundamentów.

4 lutego 2020 roku chełmski magistrat zgłosił zamówienie na wykonanie projektu geotechnicznego dla potrzeb dokumentacji projektowo-kosztorysowej na odbudowę ratusza. Wywołało to spore oburzenie chełmian, którzy nagle uświadomili sobie, że prezydencki projekt budowy ratusza to nie żart.

Nikt jednak mieszkańców nie raczył zapytać, czy za możliwość pozyskania unijnego dofinansowania na rewitalizację placu zgadzają się na tak poważną ingerencję w przestrzeń chełmskiej starówki. Czy nie powinni o tym zadecydować w referendum? Jak na ironię, chodzi o ratusz, będący symbolem samorządności miejskiej.

Tymczasem, nie zważając na treść wydanej w ubiegłym roku opinii konserwatorskiej, Damian Zieliński z biura gabinetu prezydenta Chełma poinformował, wprowadzając chełmian w błąd, o odbudowie ratusza „w pierwotnym kształcie” („Z inicjatywy prezydenta Jakuba Banaszka, który chciałby odbudować ratusz w pierwotnym kształcie, miasto rozpoczęło przygotowania do tej inwestycji. Nie ma jeszcze szczegółowej koncepcji zagospodarowania budynku. Z pewnością miałby on jednak pełnić funkcje reprezentacyjne i turystyczne”. Wypowiedź Damiana Zielińskiego, 10 lutego 2019 r. dla Radia Lublin. https://radio.lublin.pl/news/chelm-ratusz-wroci-na-plac-luczkowskiego).

Powtórzmy więc jeszcze raz: odbudowa ratusza nie jest możliwa „w pierwotnym kształcie”, ponieważ nie ma dokumentacji dotyczącej wyglądu tego obiektu. W archiwach zachowały się jedynie skąpe opisy i jedna jedyna (!) ilustracja – rycina Teodora Rakowieckiego przedstawiająca panoramę Chełma z 1765 roku, na którym widoczne są dwie elewacje ratusza od strony zachodniej i południowej.

Wybudować ratusz na podstawie ilustracji Teodora Rakowieckiego zaiste nie sposób. Abstrahując już zupełnie od faktu, że najstarsze wzmianki o ratuszu w Chełmie pochodzą z 1619 roku i jego „pierwotny kształt” pozostaje zupełnie nieznany.

Z archiwalnych źródeł wiadomo natomiast, że w przeszłości chełmski ratusz był nie tylko siedzibą rajców i sądów, ale handlowano w nim także mazią, dziegciem, owsem, sianem, skórą i świecami. Wieża ratuszowa służyła za areszt dla przestępców, a przed ratuszem karano wymierzaniem setek plag lub klęczeniem na gnoju za co lżejsze przestępstwa oraz wykonywano publiczne egzekucje na skazanych za morderstwa. Z obcinaniem rąk i ćwiartowaniem włącznie!

Ostatecznie po kolejnym pożarze w 1848 roku władze Chełma zleciły rozbiórkę ruin ratusza, której dokonał Michael Erlich w 1849 roku.

Jaki jest zatem sens „odbudowy” po przeszło 170 latach znanego z jednego obrazka ratusza?

Kamirianna